أبی مخنف کیست و معرفی مقتل وی

أبومخنف ازدی کیست؟

أبومخنف از راویان و مورخان قرن دوم هجری است که کتب زیادی داشته و متأسفانه اکنون هیچ‌یک از آثار او در دست نیست. مقتل امام حسین علیه‌السلام نیز که از او مشهور است بازسازی شده اخبار او از کتب مورخانی چون طبری است.

أبی مخنف لوط بن یحیی ازدی کوفی (م 157) از خانواده‏ای سرشناس در کوفه است. جدّ او مخنف بن سلیم در عصر رسول خدا اسلام آورد و در خلافت امیرالمؤمنین در کنار آن حضرت بود. تولد أبومخنف حدود سال 70 هجرت تخمین زده می‏شود که ظاهراً درست نباشد و او در زمان متأخری به دنیا آمده باشد.

به گفته نجاشی، وی بزرگ مورخان کوفه (عراق) بوده که به اخبارش اعتماد می‏شود. او از امام باقر (علیه‌السلام) هم روایت کرده است.

أبومخنف از اصحاب ائمه علیهم‌السلام شمرده می‏شد و از امام صادق علیه‌السلام روایت نقل می‏کرد. اجداد و خاندانش در زمره محبان و یاران اهل‌بیت بوده‏اند به‌طوری‌که پدرش [یحیی‏] از یاران علی علیه‌السلام شمرده می‏شد و جدّ دومش [مخنف بن سلیم‏] جزو اصحاب رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم بود، و در عهد حکومت علی علیه‌السلام عامل آن حضرت در اصفهان و همدان گردید و در جنگ جمل و صفین در کنار علی علیه‌السلام ایستادگی نمود و دو برادرش صقعب بن سلیم و عبدالله بن سلیم را در جریان نبرد جمل از دست داد.

آثار أبی مخنف

آثار فراوانی (نزدیک 50) در مغازی و فتوح و ردّه و تک‏نگاری‏هایی در مقتل و شرح‌حال افراد تدوین کرده مانند فتوح خراسان، قتل عثمان، کتاب الجمل، مقتل محمد بن ابی‏بکر، اخبار الحجاج، اخبار شبیب الخارجی؛ بنابراین تلاش أبی مخنف در تدوین اخبار تاریخی آن‌هم اخبار شیعیان بوده و درباره بنی‏امیه یا نهضت عباسیان، کاری از او دیده نمی‏شود.

مذهب أبی مخنف

مذهب أبومخنف را باید مانند دیگر کوفیان، تشیع عام دانست نه آنکه وی شیعه رسمی و معتقد به ائمه باشد. چون ارتباطی با ائمه نداشته و روایت او از ایشان با واسطه است. کسی از رجالیون اهل‌سنت هم او را به رفض متهم نکرده و ابن ابی‏الحدید تصریح می‏کند که ابومخنف، معتقد به امامت اختیاری (نه نص) بود و از شیعه حساب نمی‏شود.

ابومخنف در اخذ و نقل اخبار فردی دقیق بود و آثار (مرویات) او بعدها به طور گسترده در میان مورخان رواج یافته و از آن استفاده شده است هرچند هیچ‏یک از آثار او به دست ما نرسیده است.

مقتل أبی مخنف (مقتل‌الحسین)

همان‌طور که بیان نمودم، هیچ‌کدام از آثار گران‌مایه أبی مخنف در دسترس ما نیست، ولی بااین‌حال در بین کتب چاپ شده کتابی با نام مقتل‌الحسین یافت می‌شود که منسوب به أبی مخنف است. آیا این کتاب نوشته ایشان است؟

این کتاب تا حدود قرن چهارم هجری در دسترس بوده و مورد مراجعه علما و محققان قرار داشته است ولی پس از آن، این کتاب نیز مانند سایر آثار أبومخنف، ازمیان‌رفته است و اگر نبود نقل‌قول‌های طبری، شیخ مفید، ابوالفرج اصفهانی و… امروز کسی از وجود چنین مقتلی اطلاع نمی‌داشت. به همین دلیل می‌توان چنین گفت که، مقتلی که امروزه به نام مقتل ابومخنف مشهور است، کتابی جعلی و متعلق به قرن ششم هجری است.

اما در دوران معاصر، برخی از پژوهشگران، سعی نموده‌اند، آنچه که در تاریخ طبری و دیگر کتاب‌های معتبر از أبی مخنف و مقتل او نقل شده است گردآوری نموده و منتشر نمایند. برای نمونه می‌توان به کتبی از جمله کتاب وقعة الطف اشاره کرد. این کتاب نوشته استاد محمدهادی یوسفی غروی است که تواریخی که در کتب محققانی همچون طبری از أبی مخنف نقل شده را جمع‌آوری نموده است.