واژه شناسی خوشرویی در روایات و احادیث

با کاوش در میان متون دینی در موضوع خوشرویی، با چهار اصطلاح و عبارت بَشَاشَة، حُسنُ البِشر، طَلَاقَةُ الوَجه و مُنبَسِطُ الوَجه رو به رو می شویم که برای شناخت بهتر مفهوم خوشرویی، لازم است این کلمات شناسایی گردد.

واژه شناسی بَشَاشَة:

در رابطه با بشاشة در لغت گفته شده است:

«الإِقبالُ على الرجُل، أَن يضحك له و يلقاه لقاء جميلًا، طلاقة الوجه، الفرح بالمرء و الانبساط إِليه و الأُنس به.^[1]»

واژه شناسی بِشر:

بِشر نیز در لغت اینچنین معنا گردیده است:

«البِشْرُ بالكسر: طلاقة الوجه و بشاشته‏، بشره في وجهه تحببا إلى الناس.‏^[2]»

تفاوت مفاهیم بَشَاشَة و بِشر:

در تفاوت بین دو کلمه بشاشة و بشر گفته شده است که بشر به ملاقات اولیه و خوش برخوردی در آن گفته شده اما در بشاشه تفاوتی ندارد که ملاقات اول باشد و یا برای چندمین بار ملاقات انجام شده باشد. شاهد نیز آنکه کلمه بشارت که از خانواده بشر است، به معنای رسیدن اولین خبر نیک است و بنابراین اول بودن در این مفهوم شرط است.^[3]

البته نکته قابل توجه آنکه باید بررسی گردد که آیا تفاوتی که لغویان برای این دو واژه بیان نموده اند، مورد نظر اهل بیت در کاربست این دو واژه بوده است یا خیر!

واژه شناسی مُنبَسِطُ الوَجه:

بسط در لغت به معنای باز و وسیع بودن است و لغت دانان، بسط را به ضد خود یعنی قبض معنا کرده اند و گفته شده است:

          «الْبَسْطُ نقيض القبض.^[4]»

بنابراین، با اضافه این واژه به وجه(صورت)، معنای گشودگی صورت و ملاقات با روی باز برداشت می گردد.

واژه شناسی طَلَاقَةُ الوَجَه:

معنای طلاقة الوجه نیز در لغت آزاد بودن و باز بودن صورتآمده است:

«أن طلاقة الوجه خلاف العبوس و العبوس تكره الوجه عند اللقاء و السؤال و طلاقته انحلال ذلك عنه.‏^[5]»

واژه شناسی عبوس:

عبوس نیز یکی از مفاهیم متضاد بشاشة، بشر، طلاقة الوجه و… است که بسیاری برای آشکار شد این مفاهیم، از قاعده تعرف الاشیاء باضدادها استفاده نموده اند که لازم است، این واژه نیز بررسی شود. عبوس به معنای ترشرویی و به هم  ریختن صورت از روی غضب، ناراحتی یا هر علت دیگر است. در رابطه عبوس گفته شده:

«الوجه غضبان.‏^[6]»

جمع بندی و معنای خوشرویی در حدیث:

بنابراین آشکار است که هر چهار واژه دلالت بر خوش برخوردی و خوش رویی در ملاقات افراد و به اصطلاح عرفی، گرم گرفتن با دیگران در ملاقات است و در مقابل، آنکه در مواجهه افراد ترش رو و بد صحبت باشد، عبوس خوانده می شود.

انسان خوشرو، در برخورد با دیگران با صورتی باز رفتار می کند، به دقت به صحبت ایشان گوش میدهد و به طوری احترام می گذارد که فردِ مقابل گمان کند به او احتیاج دارد. این معنایی است که امام صادق از جدشان امیرالمؤمنین علیهما السلام از خوشرویی بیان می نماید:

«لِيَجْتَمِعْ فِي قَلْبِكَ الِافْتِقَارُ إِلَى النَّاسِ وَ الِاسْتِغْنَاءُ عَنْهُمْ فَيَكُونَ افْتِقَارُكَ إِلَيْهِمْ فِي لِينِ كَلَامِكَ وَ حُسْنِ بِشْرِكَ وَ يَكُونَ اسْتِغْنَاؤُكَ عَنْهُمْ فِي نَزَاهَةِ عِرْضِكَ وَ بَقَاءِ عِزِّکَ.^[7]»

برای آنکه در قلب تو، نیازمندی به مردم و بی نیازی از ایشان جمع گردد؛ (بدین صورت) که نیاز تو به ایشان، در سخن نرم تو و خوش برخوردی تو [آشکار] باشد، و بی نیازی تو از ایشان، در حفظ آبرو و به جا ماندن عزت تو باشد.

بنابراین خوشرویی، ارتباط با روی گشاده و باز، با هدف خیر و نیکی، در مقابل انسان مؤمن و غیر آن.

[1] لسان العرب، ج6، ص267

[2] مجمع البحرين، ج‏3، ص222

[3] الفروق اللغة، ص259

[4] العین، ج7، ص217

[5] الفروق اللغة، ص259

[6] العین، ج1، ص343

[7] الکافی، ج2، ص149