معرفی کتاب المواعظ و مصادقة الإخوان شیخ صدوق

کتاب المواعظ

گزارش کتاب و نسخه آن

کتاب المواعظ شیخ صدوق تا مدت ها مفقود و در دسترس نبود؛ مرحوم شیخ عزیز الله عطاردی در مقدمه کتاب اینچنین می گوید: در ضمن مطالعه و تحقيق در كتابخانه «ناصريه»(کتابخانه میرحامد حسین هندی) رساله‏اى خطى از آثار شيخ صدوق رضوان اللَّه عليه نظرم را جلب كرد، كاتب نسخه، كتاب را بنام «لآلئ الغوالى» ضبط كرده بود، و در فهرست كتابخانه نيز به همين عنوان ثبت شده است. كاتب چون مشاهده كرده در آغاز نسخه نوشته شده: «و هذه لآلئ غوالى و جواهر زواهر» پنداشته است كه بايد نام اين كتاب‏ «لآلئ الغوالى» باشد، و در فهرست آثار و تاليفات شيخ صدوق چنين كتابى بنظر نرسيد، در آثار وى كتابى بنام «مواعظ» آمده است و نگارنده احتمال ميدهد كه بايد همين رساله باشد، زيرا موضوع كتاب مورد بحث در مواعظ و نصايح است.

مرحوم عطاردی دو راه برای اثبات اینکه مؤلف مرحوم صدوق است ارائه می دهد، اول آنکه در برخی روایاتی که مرحوم صدوق بیان زده است، همان روایت با همان بیان در کتاب من لا یحضره الفقیه و معانی الأخبار ذکر شده است و دوم آنکه در چند روایت که مشایخ بلاواسطه صدوق در ابتدای آن ذکر کرده است آشکار می گردد که کتاب از آن صدوق است.

توضیح آنکه کتاب در بیان اسناد روایات مختلف است. برخی روایات را با سند کامل ذکر نموده که تعداد آن اندک است، برخی دیگر را با سند ناقص و از اواسط سند نقل کرده و ابتدای آن را حذف نموده است و بسیاری از روایات را به صورت مرسل و بدون ذکر سند نقل نموده است.

کتاب المواعظ شیخ صدوق به صورت نسخه خطی در کتابخانه ناصریه هند نگهداری و نسخه تصویری آن در کتابخانه شخصی مرحوم عطاردی موجود است و مرحوم عطاردی در ذیل روایات آن را ترجمه نموده است که نشر مرتضوی آن را به چاپ رسانده است که البته در نرم افزار جامع الأحادیث تنها ترجمه فارسی آن ذکر گردیده و متن عربی روایات حذف گردیده است.

انتشارات دارالامین بیروت نیز متن عربی این کتاب را به چاپ رسانده است.

گزارش محتوا

المواعظ بسیار کوتاه بوده و با شمارش های انجام شده شامل 174 روایت است. محتوای کتاب فاقد ساختار و دسته بندی منظم است و از مواعظ رسول خدا به امیرالمؤمنین علیهما السلام آغاز شده و اصولا باید سپس به مواعظ امیرالمؤمنین، امام حسن، امام حسین و سپس فرزندان حضرت علیهم السلام ادامه یابد که اینچنین نبوده و نامرتب است و با سخنان حضرت رسول به پایان می رسد.

کتاب مصادقة الإخوان

مصادقة الإخوان مرحوم صدوق همانطور که از نام آن آشکار است در موضوع ارتباط بین افراد بایکدیگر، رفتار برادران دینی بایکدیگر و حق و حقوقی که نسبت به یکدیگر دارند می باشد.

ساختار و محتوا

مصادقة الإخوان شامل 43 باب است که 125 روایت در آن جمع آوری گردیده است. بسیاری از ابواب کتاب شامل یک تا سه روایت است.

اقسام برادران، برادری مؤمنان با یکدیگر، حقوق برادران، پاداش خوشرویی و شاد کردن مؤمن، آزمایش برادران، دوست داشتن برادران، نمونه ای از عناوین ابواب این کتاب است.

اسناد

اسناد این کتاب نیز همانند مواعظ گاهی به صورت کامل و گاهی به صورت ناقص بیان شده و گاهی تنها به امام اکتفا شده است.

نکته

سبک مرحوم صدوق در جمع آوری روایات، ساختار بندی دقیق آن و ذکر تمام و کمال اسناد آن است و این دو با مراجعه به کتب صدوق به وضوح قابل مشاهده است اما در کتاب المواعظ هر دو مورد و در مصادقة الإخوان ذکر اسناد رعایت نگردیده است.