شرح حکمت 8 نهج البلاغه «عجایب دیدن، شنیدن، سخن گفتن و تنفس انسان»

بشحم:

ساختار چشم و اعضای آن، شاید یکی از پیچیده ترین ساختار ها و اعضای بدن انسان باشد. ساختاری که تا به امروز برترین دوربین ها به همانند آن نرسیده اند.

کره چشم قطعه ایست که از چربی تشکیل شده است. این قطعه قادر به تشخیص 10 میلیون رنگ است. این کره از حدود 10 لایه تشکیل شده که هر لایه وظیفه مخصوص خود را دارد. یکی از این لایه ها وظیفه محافظت از چشم را دارد که نام آن را صلبیه گذاشته اند. صلبیه نهایتا یک میلیمتر قطر دارد و همان لایه سفید رنگی است که کل اجزای چشم انسان را در خود جای داده و به خوبی از آن محافظت می کند. با وجود قُطر بسیار کم این لایه، مقاومت آن بسیار بالا است که پزشکان برای جراحی آن باید از چاقوی بسیار تیز استفاده کنند و چاقو های معمول به صورت عادی نمی توانند آن را پاره کنند.

در میانه چشمِ همه افراد، رنگ متفاوتی دیده می شود که معمولا سیاه و گاهی به رنگ های سبز و… است؛ این لایه زیبا مایعی است که زلالیه نام دارد. این مایع وظیفه تغذیه لایه صلبیه را داراست.

در وسط این لایه، بخش سیاه رنگی است که مردمک نام دارد. این لایه در واقع شفاف است و پشت آن فضای تاریکی است که به تاریک خانه چشم شناخته می شود. مردمک در شرایط مختلف بسیار نازک و بسیار کلفت می شود تا نور متناسب را دریافت کند. در واقع دیافراگم دوربین های امروزی، مشابه مردمک چشم عمل می کنند؛ در هنگام نور کم، بزرگ و باز می گردد تا نور بیشتری را دریافت کند و در هنگام روشنایی بسته و کوچک می شود تا نور متناسبی را دریافت کند. مردمک چشم نور دریافتی را به عدسی چشم منتقل می کند و عدسی چشم این نور را روی شبکیه چشم متمرکز می کند تا تصویر واضحی ساخته شود. شبکیه مجموعا از نه لایه تشکیل می شود که مجموع قطر آن به اندازه یک ورق نازک است. شبکیه دنباله عصب هایی است که به مغز متصل می شود و تصویر را به مغز می رساند تا انسان درک کند. روی این لایه 60 میلیون سلول قرار دارد که به نور حساس بوده و با امواج آن تحریک می گردند؛ کور رنگی با معیوب بودن این سلول ها پدید می آید.

این گوشه ای از ساختار پیچیده و دقیق چشم انسان است. این ساختار و دستگاه پیچیده نیاز به مراقب ها و سیستم های حفاظتی دارد.

اطراف کره چشم، حدقه و چشم خانه ای خلق شده که از استخوان های متعدد و به هم پیوسته ای به وجود آمده است که اتاقی بسیار محکم و مستحکم را تشکیل داده تا کره چشم آسیبی نبیند.

در روی کره چشم، لایه ای به نام پلک خلق شده است که از دو لایه بسیار ظریف تشکیل شده است. این لایه نیز وظیفه محافظت از چشم را بر عهده دارد. در هنگام خواب و آسیب های احتمالی به طور خودکار بسته می شود تا آسیبی به کره چشم وارد نشود و کره را از گرما و سرما محافظت می کند. در معمول افراد در هر 2 تا 10 ثانیه(براساس شرایط مختلف) یکبار پلک زده می شود و سرعت پلک زدن انسان حدود 300 میلی ثانیه(یک سوم ثانیه) است و این خلقت خداوند است که با این سرعت زده شود تا ملال آور برای آدمی نباشد.

علاوه بر این محافظت ها، پلک مایعی که در بالای چشم ترشح می گردد روی چشم پهن می کند. اشک چشم باعث روان شدن کره چشم می شود تا اصطکاک میان آن و ماهیچه های چشم کاهش یافته و سوزش چشم نیز آرام گردد. علاوه برآن، اشک چشم، آلودگی ها و کثیفی هایی که از محیط روی کره نشسته است را پاک و ضدعفونی می کند. بعد از مرطوب کردن از طریق لوله ای به کیسه اشک منتقل می شود تا هوایی که به سمت شُش می رود را مرطوب سازد.

سیستم بینایی انسان عجایب و شگفتی های بسیار دیگری همچون ابرو و مژه و… نیز دارد که از این نوشته خارج است.

این سیستم پیچده که چه بسا 100 سال به قوت ابتدایی خود باقی بماند، همان علت شگفتی و تعجبی است که امیرالمؤمنین علیه السلام تذکر میدهد که عقل ها را متعجب خود می گرداند.

بلحم:

تکه گوشتی در دهان انسان خلق شده است که ساختار پیچیده ای دارد و با حرکت دادن آن و قرار دادنش در مکان های مختلف دهان، صدا های متنوعی خلق می شود که برای سخن گفتن استفاده می شود.

الآن کمی با خود سخن بگویید و روی حرکات زبان خود متمرکز شوید که با چه سرعتی بدون آنکه بخواهید آن را کنترل کنید، صدا های متفاوتی را تولید می کند.

لهجه ها، زبان ها و سبک های مختلفی در دنیا وجود دارد که با همین زبان چند مثقالی ادا می شود و یکی پس از دیگری حروف را تولید می کند.

این قطعه گوشت اگر تر و تازه نباشد، انسان در هنگام صحبت با اختلال مواجه می شود و به خوبی نمی تواند حروف را ادا کند. به همین علت، خداوند مایع را به نام بزاق دهان قرار داده است که وظیفه دارد تا دهان را همیشه مرطوب نگه دارد تا زبان به خوبی حرکت کندو.

این ساختار پیچده مخلوق خداوند است تا انسان مقصود خود را به راحتی به دیگران بشناساند.

بعظم:

گوش انسان از سه بخش بیرونی، میانی و درونی تشکیل شده است.

گوش بیرونی همان لاله گوش انسان است که وظیفه دریافت و جمع آوری امواج صوتی را داراست. امواج صوتی و صدا ها از طرییق گوش بیرونی و سوراخ آن به گوش میانی منتقل می شود. در گوش میانی، امواج به پرده ای بسیار نازک به نام صماخ برخورد می کنند و این پرده صدا ها را به لرزش و ارتعاش تبدیل می کند.

تا به اینجا کلام امیرالمؤمنین معنایی نمی دهد چرا که استخوانی در شنیدن انسان تأثیر نداشته است. در گوش میانی استخوانی همانند چکش است که دسته آن به پرده ای که بیان شد چسبیده و با ارتعاشات تولید شده توسط پرده، به ارتعاش در می آید. سر این استخوان که شبیه سر چکش است، به استخوان دیگری که همانند سندان است ضربه زده و ارتعاش را به آن منتقل می کند و استخوان سندانی نیز به کوچکترین استخوان بدن به نام رکابی متصل است که این استخوان، امواج را دریافت و به دریچه بیضی که سطح آن 14 مرتبه نازک تر از صماخ است(و در نتیجه ارتعاش 14 برابر می شود) انتقال می دهد و از این طریق، امواج به درون حلزونی گوش منتقل می شوند.

حلزونی گوش لوله ای پیچیده در خود است که درون آن مایع است، با امواج صوتی این مایع به لرزش درآمده و هزاران مژکی که روی حلزونی کاشته شده را به حرکت در می آورد و این مژک ها صدای دریافتی را به مغز منتقل می کنند و انسان این صدا را با معلومات خود تطبیق داده و مقصود را درک می کند.

من خرم:

خداوند متعال برای حیات و زندگی انسان، نفس کشیدن و استعمال اکسیژن، دو حفره را قرار داده است. سوراخ بینی در عملیات دم، اکسیژن هوا را دریافت می کند و به واسطه مژک های موجود در بینی، آن را تصفیه کرده و آلودگی های آن را جدا می کند. علاوه بر این، اکسیژن دریافتی را گرم و مرطوب می کند تا با شُش انسان سازگاری بیشتری داشته باشد. از طریق همین سوراخ، هوای کثیف و دی اکسیر کربن موجود در خون که به ریه منتقل شده است، خارج می شود و خون انسان از دی اکسید پاک می شود.

یکی دیگر از عجایب سوارخ بینی، عملکردی به نام چرخه بینی است. هنگامی که به هر دلیلی یکی از سوراخ های بینی آسیب دیده و قدرت دریافت هوای مناسب را نداشته باشد، سوراخ دیگر گشاد تر شده و هوای بیشتری را دریافت می کند.

(صوت خوانش این حکمت)