شرح حدیث «عقل چیست؟ تفاوت عقل صالحان و فاسقان»
سند حدیث
أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:
متن حدیث
قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ قَالَ قُلْتُ فَالَّذِي كَانَ فِي مُعَاوِيَةَ فَقَالَ تِلْكَ النَّكْرَاءُ تِلْكَ الشَّيْطَنَةُ وَ هِيَ شَبِيهَةٌ بِالْعَقْلِ وَ لَيْسَتْ بِالْعَقْلِ.
ترجمه حدیث
[راوی می گوید] به امام عرض نمودم: عقل چیست؟ امام فرمود: آن چیزی است که با آن خداوند عبادت شود و بهشت با آن به دست آید. راوی می گوید عرض نمودم: پس آنچه در نزد معاویه است چیست؟ امام پاسخ داد: آن نیرنگ است، آن شیطنت است و آن شبیه به عقل است و عقل نیست.
نکات و توضیحات
فالذی:
این جمله استفهامی است و منظور این است که آنچه در معاویه است چیست، همانطور که در بعضی نسخ فمالذی آمده است.
شبیهة:
از این جهت که هر دو برای جلب منافع استفاده می شود شبیه هستند. اما یکی جلب منافع معنوی کرده و دیگری جلب منافع دنیوی و ضرر اخروی.
لیست:
یعنی وجه افتراقی که با عقل دارد این است که عقل در مواضع نیکو به کار می رود و جهل در موارد شر.